ABD Lideri Joe Biden, bir gazetecinin “İsrail savaş hukukuna nazaran mi hareket ediyor?” sorusunu, kendisi de bir hukukçu olmasına karşın “Sizinle konuşmak güzeldi” diye yanıtladı. Kimi gazeteler, Biden’ın soruya cevap vermekten kaçındığını yazdı. Meğer Biden’ın verdiği cevap tam da “hukuk kimin umurunda” kıvamındaydı. Tarih boyunca savaş hatalarının ya da savaşın hukuksuzluğunun yapanların da yaptıranlarında yanına hep “kâr” kaldığını bildiği için tahminen de!
Bu yüzden asıl sorun, medyanın sorusunda. Bir terör örgütünün katliamını münasebet göstererek hudutlarını genişletmeye çalışan terörize olmuş bir devletin ya da perde gerisindeki öteki devletlerin asıl niyetini sorgulamadan, katliamla başlayan, soykırıma hakikat yol alan bu insanlık trajedisinin “hukuka uygunluğunu” sorgulamak, aslında sıkıntıyı hiç kavrayamamış olmak demektir.
Hatta insanlığa ya da barışa karşı işlenen hataların harekete geçirilmesinde “suç ortaklığı” da kabahat.
***
Evet, memleketler arası hukuk; savaşı planlama, hazırlık ya da kışkırtma üzere aksiyonları ve bunlarla iş birliğini “barışa karşı işlenen suçlar” olarak kabul ediyor. Rastgele bir emelle işgal altındaki bölge halkına makûs davranma, rehineleri öldürme, hudut dışı etme, askerî gereklilikle açıklanamayacak biçimde yaşanan yıkımlar, yağmalama siyasi, etnik ya da dini nedenlerle eziyet üzere kabahatleri da “insanlık suçları” olarak tanımlıyor. Hatta insanlığa ya da barışa karşı işlenen hataların harekete geçirilmesinde “suç ortaklığı” da hata. Doğal her şey yalnızca kâğıt üzerinde. Bu gerçek olsa ABD bu hata iştiraklerinden binlerce defa yargılanırdı. Ve medya bu göstermelik milletlerarası mahkemelerin fonksiyonelliğini sorgulamadığı sürece de savaşlar normalleştirilirken, savaş hataları da “olağan işler” sayılacak.
***
Tarih bize bu mahkemelerin adalet dağıtmaktan ne kadar uzak olduklarını da kanıtlıyor:
Mesela; 1945’te Alman Nazileri, Milletlerarası Nürnberg Askerî Ceza Mahkemeleri’nde yargılandı. Mahkeme; 6 milyonu Yahudi olmak üzere milyonlarca insanın vefatına sebep olan bir savaşta işlenen savaş kabahatlerini listelemekle kaldı. 216 duruşma sonunda yalnızca 28 sanık ceza aldı.
1992’de Bosna-Hersek savaşında; bir ülke haritadan silindi, yüz binlerce insan öldürüldü, tecavüze uğradı, kayboldu. Yalnızca Srebrenitsa katliamında öldürülenlerin sayısı 8 bin 373 olarak kayıtlara geçti. Srebrenitsa ve Prijedor’da üç jenerasyon katledildi… Bu katliamlarda rol oynayan Hollanda, Rusya ve Amerika üzere ülkeleri görmezden gelen mahkeme, 24 yıl sonra Sırpların yanı sıra Boşnakların, Hırvatların da ortalarında olduğu 90 kişiyi cezalandırmakla yetindi.
1991-2002 yılları ortasında Sierra Leone hükûmeti ile Liberya dayanaklı Devrimci Birleşik Cephe militanları ortasında meydana gelen iç savaş 11 yıl sürdü. Yaklaşık 300 bin kişi öldü. 2.5 milyon kişi mülteci statüsüne düştü. Memleketler arası Ceza Mahkemesi ve özel bir savaş hataları mahkemesinde yaklaşık 30 kişi yargılandı. 13 dava açıldı. Sanıkların kimileri öldü, kimileri kayıplara karıştı ya da öteki yollar ile mahkemeden kurtuldu. 11 dava açık kaldı.
Sudan’ın Darfur bölgesinde 180 bin kişi öldü. 2 milyona yakın insan evsiz kaldı. Milletlerarası Ceza Mahkemesi, Sudan’ın Darfur bölgesinde “savaş cürümleri ve insanlığa karşı suçların” soruşturulduğunu duyurdu. Ortalarında cinayet, tecavüz, kundaklama, yerinden edilme ve çocuklara karşı işlenen hataların da bulunduğu şiddet olaylarıyla ilgili soruşturma başlattı. Birkaç yargılamanın dışında açılan davalardan şimdi sonuç alınmadı.
***
Sri Lanka İç Savaşı: 2009 yılında sona eren Sri Lanka İç Savaşı sırasında siviller ve insan hakları ihlalleri yaşandı. Bu olaylar memleketler arası toplumun dikkatini çekti, lakin mahkemeden şimdi tatmin edici bir cevap çıkmadı. 2011’den bu yana devam eden Suriye İç Savaşı sırasında savaş kabahatleri işlendi ve kimyasal silah kullandıkları sav edildi. Lakin bu devirde memleketler arası bir mahkeme tarafından savaş cürümleri yargılanmadı sorumluların listesini tutmakla yetindi.
Medya bu savaş kabahatlerinin takipçisi olamadı. Kimi ülkelerin, kendi vatandaşlarını yahut müttefiklerini korumak hedefiyle mahkemelerin yargı yetkisini sınırlayarak memleketler arası mahkemelerin kararlarını baskı altına aldığını yazamadı.
Miloseviç yargılandığı sırada kaldığı cezaevinde hayatını kaybetti.
