Ümran Avcı- “Ovada Paldır Küldür” ile 2020 Yoksul Baykurt Hikaye Ödülü’nü alan Mustafa Orman, “Annem Gittiğinden Beri Çiçek Ekmiyoruz Bahçeye” isimli yapıtıyla de Vedat Türkali Roman Ödülü’nün sahibi oldu. Orman; düğümü öykünün finalinde çözülen kitabında ‘Kendilerini içine sığdıramadıkları bir hayattan kaçarken’ sonlarda hayatını kaybeden göçmenleri odağına aldı. Sonda kar altında kalarak donanları, tipiyle boğulanları, ‘yüzlerinde sıkıntı okunanları’ anlattı. Üzüntüden unutma hastalığına yakalanan yaşlıların, acıdan ölmek isteyen kayıp yakınlarının kederlerine ortak etti okurunu. Kars etrafında geçen “Annem Gittiğinden Beri Çiçek Ekmiyoruz Bahçeye” romanı üzerine konuştuğumuz Mustafa Orman, “Vedat Türkali’yle yan yana anılmak, beni daha büyük bir motivasyonun içine sürükledi” diyor.
??Ovada Paldır Küldür kitabınız 2020 Yoksul Baykurt Hikaye Ödülü’ne layık görüldü. Birinci romanınızla da Vedat Türkali Roman Ödülü’nü aldınız. Bu iki pahalı mükafatın motivasyonu kadar sorumluluğu da vardır üzerinizde diye düşünüyorum.
Ödülün sorumluluğu isimle yan yana düştüğünde başlıyor aslında. Daha güzel eserler üretmenin yolu buradan geçiyor, mükafatın rehavetiyle tepetaklak düşen birçok müellif gördük, ben bunlardan olmayacağımı düşünüyorum. Artık Vedat Türkali’yle yan yana anılmak, beni daha büyük bir motivasyonun içine sürükledi. Şu an yazdığım iki roman da bu durumdan nasibini alıyor. Vedat Türkali’nin yolu, onun kanıları ben ve onun üzere düşünen beşerler için büyük bir okul. Var olan sorunları eğip bükmeden anlatmış bir muharrir. Onun gölgesinden etkilenmemek mümkün değil.
??Romanda Hanip, para karşılığı ceset ticareti yapıyor. Göçmenlerin üzerinden çıkan para ve bedelli eşyaları muhtarla paylaşıyor. Meğer kendisi de emsal acıların mirasçısı… Romandaki “İyi beşerler da kötülük yapabilir” kelamının karşılığı gibi…
Bir insanı, lakin karşısındaki insan büyüklük makamında gösterebilir. Her şey insanın mana verme ve anlamlandırma hissiyle yükselip birebir vakitte alçalıyor. Bir vakitler büyükler büyüğü saydığımız insanları şu an en tabanda görebiliyoruz. Hatta bazen görmüyoruz bile onları. O vakit çok büyük gelmiş gözümüze artık ise çok küçük görüyoruz. Meğer insanın kıymetinden bir şey eksilmiyor. Tıpkı pahada kalıyor, bizim verdiğimiz manalar yerle bir oluyor. Yerle bir olan biziz, karşımızdaki değil. İnsan dediğimiz varlık hem güzelliği hem berbatlığı içinde barındırır. Güzelliği yapma sebebi de berbatlığı yapma sebebi de ömürde kalma dürtüsüdür. Hanip de bunlardan biri. Ne daha fazla ne daha eksik. İnsanı kolaylıkla suçlamanın, basitçe yüceltmenin, kolay kolay yere çalmanın bir misyon şuuruyla yapıldığı coğrafyada yaşıyoruz. Onu anlamanın temeline inmek yerine en kısa yoldan onu hayatın dışına itmeye çalışıyoruz. Ben buna karşı çıkıyorum. Bu ülkede mağduriyet çok çabuk ele gelen bir şey. Bir defa mağdur oldunuz mu, ömür uzunluğu bu sizde alışkanlık yapar ve onun konforuyla yaşarsınız. Bir daha mağdur olmazsanız bile mağdurluk zırhını bir sefer giydiğiniz için artık o denli davranırsınız. Hatalı olmayan bir beşere ‘suçluluğu’ giydirdiğinizde ise bir müddet sonra o insan hatalı hisseder kendini ve o denli yaşamaya başlar.
■ Romanda beşerler unutma hastalığına yakalanıyor. Asaf, bunun da nedenini araştırıyor. “Kimi hatırlayarak yaşar, kimi de unutarak” deniyor romanda. Murathan Mungan da geçtiğimiz günlerde verdiği bir röportajında, “Türkiye unutarak ayakta kalan insanların ülkesi” demişti.
Murathan Mungan üzere büyük bir muharririn kelamları değerli. Lakin ona katılmıyorum. Şuurlu bir unutma, insanı ayakta tutamaz. Biz her şeyi -mış yaparak yaşayan bir toplumuz, bu yüzden iflah olmuyoruz. Tarihin satır ortalarında değil, tarihin paragraflarında yüzleşilecek birçok olay varken, daima bunu unutmaya yönelik dikte eden bir kesim varken ve bunlar her gün geleceği karanlığa sürüklüyorsa, insanların hayatlarını yerle bir ediyorsa, meskenlere ateş düşürüyorsa, anneleri yerlerde sürüklüyorsa ayakta kalan hiçbir şey yoktur. Her şey yıkılmıştır. Mesken alev almıştır. Buna ayakta kalmak diyemeyiz.
■ Bazen de insan unutmaz da unutmuş üzere yapar kendini korumak için…
Unutmanın büsbütün sökülüp atılan bir şey olmadığını çoğumuz deneyimlemiş durumdayız. Bir ağaç hastalandığında evvel aşılarız, sonra kollarını budar bekleriz. Şayet iyileşmezse bu sefer ağacı gövdesinden keseriz, buna ‘sürgün verme’ süreci deriz. O ağacın gövdesinden bir kısım yeşermeye başlar, böylelikle ağacın güzelleştiğini görürüz. İnsan da biraz bu türlü bence.
Sözlü kültürü kayıt altına alıyorum
??Bir röportajınızda, “Bireyler, hayattan intikam alma hissiyle kendisine prosedürler belirler” demiştiniz. Roman kahramanı Asaf da çocukluğundan beri öyküleri yurt ediniyor kendine… Bunda otobiyografik öge var mı?
Elbette. Her muharririn kendi hayatı metninin derininde makberdir. Ancak metnin tamamı müellifin hayatından doğar diyemeyiz. Romanda Asaf karakterinin yer yer Kars’ta yaşayan ‘hikâye anlatıcısı’ Ayhan Erkmen’in köy köy gezip kıssa biriktirmesinden doğduğunu söyleyebilirim. Tıpkı vakitte ben de köylere giderek sözlü kültürü kayıt altına alıyorum. Erkmen, bir röportajında gittiği bir köyde, köydeki bir bayan anlatmaya başlamadan evvel şöyle demişti: “Bu dilsiz ve sağır gecenin üzerine yemin ederim ki” Ben de kendi adıma şöyle söyleyebilirim: Gözleri, kulakları, ağzı olan bir dünyada herkes her şeye kör, sağır ve dilsiz davrandıkça, palavrası hakikat diye sundukça hiçbir şeyin hissine kabil olamayız.
