Sağlık Bakanlığı’nın hazırladığı ve 29 Temmuz’da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik”, tabip ve sıhhat alanında faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlara örtülü yahut açık reklam yapılması yahut yaptırılması konusunda uygulanacak önemli yaptırımların önü açtı. Hukuk ve Tıp Etiği Uzmanı Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Kısmı’ndan Prof. Dr. Gürkan Sert, yeni yönetmelikle ilgili değerli açıklamalarda bulundu. Yeni yönetmelikle, sıhhat meslek mensuplarının ya da kurumların toplumsal medya paylaşımları ya da radyo-TV kanallarında yer alacakları programlarda, kamuyu bilgilendirme emeli dışına çıkan “özendirmeye yönelik” faaliyetlerine, idari para cezası yahut kapatma cezası üzere yaptırımlar uygulanacak. Prof. Dr. Sert, bu yönetmeliğin son yıllarda epey artan toplumsal medya mecralarındaki etik ihlalleriyle dolu paylaşımları daha çok etkileyeceğini söyledi.
“EN FAAL OLACAĞI ALAN TOPLUMSAL MEDYA”
Prof. Dr. Sert, “Yönetmeliğin aslında en faal olacağı alanlardan birisinin toplumsal medya aracılığıyla yapılan, tırnak içinde söyleyelim, bilgilendirici ya da tanıtım faaliyetlerinin çerçevesinin belirlenmesi olacağını düşünüyorum. Bilgilendirme hedefiyle toplum ya da kişi sıhhatini korumak maksadıyla da paylaşım yapabilirsiniz. Lakin bilgilendirme unsurlarına uygun değilse, ‘talep oluşturmaya, yönlendirmeye yahut ticari faaliyete yönelikse’ bu, reklam olarak kabul edilecektir ya da yönetmeliğe uygun olmayan bir bilgilendirme faaliyeti olarak tanım edilecektir. Bu kapsamda da bir ceza kelam konusu olacaktır. Bu manada toplumsal medyada yapılan ya da bundan sonra yapılacak olan tekrar tırnak içinde söylüyorum, bilgilendirme ve tanıtım faaliyetlerine kıymetli bir sınırlama getireceğini düşünüyorum” dedi.
ÖNCESİ/SONRASI GÖRSELLERİNE YASAK GELDİ
Sağlık alanında bu kanunların evvelce de var olduğunu lakin bu yeni yönetmelikle başka ayrı ele alınan mevzuların artık tek çatı altında toplanarak daha kesin bir çerçeve çizildiğini de vurgulayan Prof. Dr. Sert, “Yeni yönetmeliğin kimi konularda açık ve net tabirler getirmesi kıymetli. Hastalara ilişkin ‘öncesi ve sonrası’ ile ilgili görsel paylaşımını büsbütün yasaklıyor. Lakin örneğin hastanın müsaadesini almak ya da çocuksa onun yasal temsilcisinin müsaadesini almak şartıyla paylaşımlara müsaade veriliyor fakat bununla da ilgili de katı sınırlamalar koyuyor. Yani her görsel paylaşmanın, bu kurallara uygun olup olmadığının denetleneceği bilgisi de önemli” diye konuştu. Bu denetlemelerin de Vilayet Sıhhat Müdürlükleri bünyesinde, vilayet bazında oluşturulacak üniteler vasıtasıyla yapılacağını vurgulayan Prof. Dr. Gürkan Sert, bu ünitelerde objektif değerlendirmeler yapılabilmesi için de kesinlikle tıpta uzmanlık dernekleri ile hem hukuksal hem de sosyolojik ve ruhsal açıdan sürece katkıda bulunması gereken uzmanlıkların da yer alması gerektiğini kaydetti. Bahisle ilgili gelen bildirimler ve ihbarları da tıpkı üniteler kıymetlendirecek.
KİMSE KENDİ ALANI DIŞINDA KONUŞAMAYACAK
Prof. Dr. Sert, yeni yönetmelikte sıhhat mensuplarının hizmet verdikleri alanlarda ve uzmanlıkları ile ilgili açıklamalar yapmasına bilhassa vurgu yapıldığını da kaydederek şu bilgileri verdi: “Hatta uzmanlıklardan kelam edilirken, sadece 1219 sayılı Tababet Maddesi’nde belirlenmiş olan uzmanlık alanları kabul ediliyor. Örneğin estetisyen üzere bu kanunda yer almayan birtakım titrlerin kullanılmasının maddelerde yerinin olmadığı belirtiliyor. Bu yeni yönetmeliğin aslında iki kıymetli temel kavram üzerine konseyi olduğunu söyleyebiliriz. Bunlardan birisi reklam, reklamı tanım ederken de bunun bir ticari faaliyet olması, talep yaratması, bir şeyi özendirme özelliğine bilhassa dikkat çekiliyor. Bu kapsamdaki faaliyetleri mutlaka yasaklıyor. Tanıtım ve bilgilendirici faaliyetler konusu yasaklanmamış ancak bunlarla ilgili de birtakım sonlar getirilmiş. Örneğin siz bir tıbbi müdahalenin neden gerçekleştirildiğini, ne üzere durumlarda bunun yapıldığını ve nelerle karşılaşılabileceğini anlatırsanız, bunu ‘bilgilendirici faaliyet’ olarak kabul edebiliriz. Lakin bu bilgilere yer verirken yönlendirici ve talep yaratacak formda sözler kullanırsanız, insanları bunu almaya ya da yaptırmaya özendirecek birtakım sözler kullandırırsanız ki ‘öncesi ve sonrası’ fotoğrafları da bu kapsamında bedellendiriliyor, bunu bir reklam olarak kabul ediyor.”
DÜNYANIN PEK ÇOK ÜLKESİNDE YASAK
Etik açıdan da bu paylaşımların çok zahmetli ve sakıncalı olduğuna işaret eden Prof. Dr. Sert, kelamlarını şöyle sürdürdü: “Aslında rastgele bir tıbbi teşebbüse muhtaçlığı olmayan, bu istikamette talebi bulunmayan insanları bu türlü teşebbüslere özendirmek, bu teşebbüsleri onlara cazip uygulamalar olarak göstermek, insanların sıhhatine, ömrüne, ruhsal ya da fizikî bütünlüğüne ziyan verebilecek teşebbüsler olduğu kabul ediliyor. Dünyanın pek çok ülkesinde de tıbbi teşebbüsler konusundaki, sıhhat alanındaki reklamlar, sıhhat kurum ve kuruluşlarının reklamları yasaklanmış durumda. Olağan ki bilhassa estetik teşebbüslerle ilgili bu alanda çok fazla tanıtım olduğu bilinen bir gerçek. Sayısız ihlallerin olduğunu görüyoruz. Bu üzere kurallar dizisinin değerli tesirlerini olacağını düşünüyorum.”
“DENETİMLER ARTACAK, ESKİ PAYLAŞIMLAR DA CEZA ALABİLİR”
Yeni yönetmelikle birlikte denetlemeler ve ilgili ünitelerce sistemli taramaların daha sıklaşacağının sinyallerinin verildiğine de değinen Prof. Dr. Sert, tabipler için idari para cezaları kelam konusu olurken, kurumlara ve kuruluşlara da kapatma cezalarının geleceğini kaydetti. Prof. Dr. Sert, “Bu yönetmelikte yer alan kuralları ihlal etmeleri halinde bir kadro kapatma cezaları da getirilmiş durumda. Bir günlük, bir aylık kapatmalar formunda cezalar kelam konusu. Bu yönetmelikten evvel yapılan bu tıp paylaşımlar da aslında yasa dışıydı. Etik prensiplere uygun değildi, onların da ceza alması kelam konusu olabilir, bu bunun önünde rastgele bir mani yok. Lakin bu yönetmelik kapsamında olmayacaktır, evvelki düzenlemelere nazaran bir ceza kelam konusu olacaktır. Fakat bundan sonraki paylaşımlar, bu yönetmelik baz alınarak kıymetlendirecek ve gerekiyorsa müeyyide sürecine tabi tutulacaktır” diyerek kelamlarını noktaladı.
