KAYIP İZLER ATLASI / Hasan Mert Kaya-?Dağılmakta olan imparatorluğun ruh hali yansır satırlara. Coğrafyaya ve beşerlerine olan küskünlük okunur satırlarda ve “Kudüs hiçbir vakit bizden değildi” der müellif. Pekala hakikaten o denli mi? Evet, lisan birliği çok değerli lakin yalnızca onun olmayışı bizi bu kadar yabancı mı kılar o topraklara?
Osmanlı Öncesi
Kudüs Orta Çağ’da yaşanan Haçlı işgali öncesi ve sonrası ile 1300 yıl İslam devletleri idaresinde kaldı. Hz. Ömer periyodunda fethedilen kentte Emeviler, Abbasiler, Fatımiler, Eyyubiler, Memlükler, Selçuklular ve Osmanlılar hâkim oldu. Selçuklu Atabeylerinden Artuk Gazi Kudüs valiliği yaptı. İslam hanedanlıkları geride birçok eser bıraktı. Bugün dahi Mescid-i Aksa’da bilhassa İznik çinileri göze çarpar.
Yavuz Sultan Selim Kudüs’te
Osmanlı sultanlarından Kudüs’e birinci giren Yavuz Sultan Selim oldu. Kudüs halkı karşılamak için seferber olmuş ve Mescid-i Aksa’yı binlerce kandille süslemişlerdi. Yavuz’un Kudüs’teki birinci işlerinden biri Ermeni Patriği III. Sarkis ile Rum Patriği Attalia’ya emân ve teminat vermek oldu. Hz. Ömer ve Selahaddin Eyyubi’nin verdikleri emânlar da devam ettirilerek Müslüman olmayan halkın huzuru sağlandı. Sultan Mescid-i Aksa’yı ziyaret edip Kubbetü’s-Sahra’da ve Muallak Taşı’nın altında namaz kıldı. Halka çokça ihsan, ve ikramlarda bulundu. Sonraki gün Mescid-i Aksa’ya gelip namazı kıldıktan sonra Remle’ye (Ramallah) takiben de el-Halil Camii’ni de ziyaret etmişti.
Surlardaki Bilgelik
Yavuz’un akabinde Yasal kentin surlarını onartmış ve el-Halil Kapısına “La ilahe illallah İbrahim Halilullah” (Allah’tan diğer ilah yoktur ve İbrahim Allah’ın dostudur) yazılı kitabe koydurmuştu. Yasal dileseydi Hz. İbrahim (as) yerine yalnızca Hz. Muhammed’in(sav) ismini yazdırabilecek güçteydi. Ancak o tüm Kudüs halkının manasında ve bildirisinde mutabık kalacağız ortak bir ibare seçerek; Osmanlının 400 yıl sürecek varlığının altında yatan hikmetli yönetim yönteminin de temellerini atmıştı.
Kudüs Vakıfları
Osmanlılar Kudüs’e hâkim olduklarında mevcut vakıfları lağvetmeden geliştirerek devam ettirdi. Hristiyan ve Musevilerin ibadethanelerine dönük vakıfların da varlıklarına yaşamaları sağlandı. Bu büyük bir müsamaha, saygılı bir idarenin somut sözüydü. Kudüs üzere küçük fakat çok ağır manaların, atfedilen pahaların iç içe geçtiği dünyanın en güç kentlerinden birinde asırlarca huzurun temini bu adil yaklaşımın sonucuydu.
Kudüs’ü Ziyarete Giden Musevilerin Korunması
Osmanlıların dikkat ettiği konulardan birisi de Kudüs’e ziyarete gidenlerin güvenliğinin sağlanması ve rastgele bir zorbalığa uğramadan ziyaretlerinin sağlanmasıydı. Osmanlı devletinin sultan ile birlikte en yüksek karar ünitesi Divan-ı Hümayûn’dan Beytülmakdis vakıfları hakkında çıkan kararlar ve 1798-1841 yıllarını kapsayan Şam Ahkâm Defterleri incelendiğinde hem bölgedeki vakıflar hem de öbür dinlere mensup olanların nasıl korunduğu basitçe görülür.
Kilise Penceresindeki Merdiven
Hristiyanlar için en kutsal yerlerden Kıyamet Kilisesi Osmanlılar tarafından Hristiyanlar ortasında paylaştırılmıştı. Her mezhep belirlenen alanın bakım ve temizliğinden sorumluydu. Vakit içinde paylaşım sıkıntıları çıktı. İş kan dökülme noktasına varıyordu. Sultan Abdülmecid ‘’Kudüs’e geleceğim ve paylaşımı ben yapacağım’’ dedi. Bir taşın dahi yerinden oynatılması yasaklandı. Bir Ermeni papaz ön cephedeki pencerelerden birini, ahşap bir merdivene basarak temizlemekle uğraşıyordu. Papaz derhal aşağı indirildi lakin merdiveni kaldırmak istediğinde hayır denilerek müdahale edildi. Merdiven öylece kaldı
Yafa-Kudüs Demiryolu
19.Yüzyıl ve 20.Yüzyıl başlarında Osmanlı’nın başşehri İstanbul’u doğudaki topraklarına bağlayacak projelerin başında demiryolu gelmekteydi. Bunlardan birisi de Yafa Kudüs Demiryolu projesiydi. Bu sınır Ortadoğu’dan geçen birinci sınır değildi lakin birinci demir yolu çizgisi olmuştu. Demiryolu Osmanlı bir Fransız şirketi tarafından tamamlandı ve 1892 yılında hizmete girdi. 1948 yılında kapatıldı ve İsrail Demiryolları ufak değişikliklerle tıpkı rotada yeni bir çizgi kurdu.
II. Abdülhamid’in Saat Kuleleri
II. Abdülhamid’in 25. Taht Yılı erdemine birçok kente saat kuleleri dikilmişti. Bu kulelerin altısı Filistin topraklarının içindeki kentlere yapıldı. Başta Kudüs olmak üzere, Hayfa, Akka, Safed, Nablus ve Yafa’ya inşa edilen saat kuleleri, Kudüs dışında hala ayakta. Kudüs’teki ise İngilizler girdikten sonra “estetik bulmadıkları için” yıkmışlardı.
84 Rakımlı Zirve: Gazze’yi Savunan Osmanlı ordusu
1.Dünya Savaşı yıllarında Gazze’de Osmanlı ve İngiliz Ordusu ortasında şiddetli çarpışmalar yaşandı. İngilizlere karşı savunmanın merkezi 84 rakımlı doruktu. İngiliz kuvvetleri Türk askerlerine kentin kuzey, doğu ve güneydoğu taraflarından saldırmış, çok kanlı çatışmalar yaşanmıştı. Türk kuvvetlerinin komuta merkezi Tellşeria ile temas kesilmişti. 84 Rakımlı zirve Türk ve İngiliz kuvvetleri ortasında tekraren el değiştirdi sonunda Türk askerinin süngü atağı ile zirveyi alındı. İngilizler 1500 meyyit asker bırakarak çekildiler. Akabinde ikinci bir akına hazırlanıp tankların dayanağında akına geçtiler. Bu tankların 8 tanesi Osmanlı topçusu tarafından imha edildi. Hücumda İngilizler kimyasal silah da kullandılar. Lakin rüzgârın azizliğine uğradıkları için zehirli gaz tesirli olmadı. İngilizlerin başarısız olması ve yenilmeleri sonrasında General Archibald Murray vazifeden alındı, yerine Filistin’i alacak olan Sir Edmund Allenby atandı.
Avustralya Atlı Birlikleri Gazze’de
Allenby üçüncü kez Türklere karşı hücuma geçti. İngiliz güçleri 3. hücumda mevzileri yarmayı, Gazze-Bir’üs-Sebi savunma sınırını kırıp ve Türk askerlerinin geri çekilmesini sağladı. Bu atağın sonucunu Avustralya / Anzak atlı birliklerinin çok şiddetli saldırıp bilhassa Bir’üs-Sebi’yi zapt etmeleri belirlemişti. Osmanlı çekildi ve kent İngilizlerin eline geçti.
Allenby Kudüs’te
Gazze’nin düşmesi Osmanlı için büyük moral bozukluğu demekti. İngilizler süratle ilerliyorlardı. Evvel Yafa’yı zaptettiler. Osmanlılar tüm güçlerini Kudüs’e topladı ve kenti savunmaya başladılar. Kudüs’e birinci saldırısı püskürtülen Allenby, 8 Aralık 1917’de ikinci defa akına geçti ve 9 Aralık 1917 günü Kudüs düştü. Filistin’de 1516 yılında başlayıp 401 sene süren Osmanlı egemenliği de böylelikle sona erdi.
