Grigory Petrov’un, cehaletten kurtulmak için bir avuç Fin aydının verdiği harika çabayı anlatan “Beyaz Zambaklar Ülkesi” isimli kitabından alınacak çok ders var. Özgürlük ve çağdaş ömür düzeyine ulaşmak için vicdanlı olup, çalışmayı çocuk yaşta edinilen bir alışkanlık hâline getirebilirsek sanırım epey yol kat etmiş olacağız.
Köken itibariyle Ural-Altay lisan kümesinin Ural kısmına ilişkin olan Fin halkı ülkelerini “Suomi” ismiyle anar. Suomi, Fincede “Bataklık ülkesi” manasına gelir. Büyük bir kısmı düz olan Finlandiya’ya “Bin göller ülkesi” de denilmektedir. Finlandiya’da elli beş bini aşkın göl bulunmaktadır. Birden fazla bataklıklarla çevrili olan bu göller, ülkenin en büyük özelliği olup çok beğenilen bir görüntü oluşturmaktadır. Bu göllerde mayıs-temmuz ayları içinde açan zambaklar da ülkenin “Beyaz Zambaklar Ülkesi” olarak anılmasına yol açar.
Elli beş bini aşkın gölde mayıs-temmuz aylarında açan zambaklar nedeniyle Finlandiya, ‘Beyaz Zambaklar Ülkesi’ olarak anılıyor.
XIII. yüzyıl sonlarından itibaren Kuzey Haçlı Seferleri sonucu İsveç hâkimiyetine giren ülke, 1809 yılındaki Finlandiya Savaşı’nın akabinde “Finlandiya Büyük Prensliği” ismi altında Rusya’ya bağlı özerk bir idareye kavuşur. Ekim İhtilali (1917) sonrası Finlandiya bağımsızlığını ilan eder, 1918 yılında Fin İç Savaşı yaşanır. İkinci Dünya Savaşı sırasında gerek Sovyetler Birliği gerekse Almanya’ya karşı savaşıp topraklarının bir kısmını kaybetse de bağımsızlığını müdafaayı başarır. Finlandiya özgürlüklerin genişletilmesi açısından örnek atılımlar yapan bir ülkedir. 1906 yılında genel oy hakkının tanındığı birinci Avrupa ülkesi, dünyada tüm gelişkinlere seçilme hakkı veren birinci ülke olur.
Daha lise öğrencisiyken okuduğum Grigori Petrov’un “Beyaz Zambaklar Ülkesinde” isimli kitabı benim Finlandiya’ya karşı özel bir ilgi duymama yol açmıştı. O vakitler ansiklopedilerde araştırma yaptım, haritalar üzerinde onu bulmaya, kentlerini öğrenmeye çalıştım, hatta üzerinde “Suomi” yazan pulları biriktirmeye başladım. Büyük bir merakın akabinde ICOMOS Vernacular Architecture Komitesi’nin yıllık toplantısı için 1983 yılında Finlandiya’ya gitmek nasip oldu. Merhum Haluk Sezgin ile uçakla gittiğimiz Helsinki sonrası, tüm komite üyeleriyle otobüsle Suomi’yi dolaştık. Helsinki’den sonra Turku, Vaasa ve ortadaki kimi kentlere uğrayarak Oulu’ya kadar gittik. Oulu’ya vardığımız vakit 21 Haziran’dı ve neredeyse gece olmuyordu. Oulu’da küçük bir ırmağın karşı kıyısına yerleşmiş büyük bir orkestranın çaldığı ezgileri dinledik. Bir daha Finlandiya’ya gitme imkânım olmadı ancak vakit zaman gönlümün bir kısmının orada kaldığını hissederim. Bu bahiste bir de beğenilen anım var. Haziran ayı sonlarında İstanbul’a dönerken Fin Air’i kullandık, havanın açık olduğu bir sabah Karadeniz üzerinde inişe geçen uçakta pilot anons yaptı; “Hanımefendiler ve Beyefendiler şu sıra dünyanın en hoş kenti üzerinde uçuyoruz, lütfen pencerelerden onu seyredin.” Birden uçağın içinde bir karmaşa başladı biz dâhil çabucak herkes pencerelere atak etti, hayret nidaları, iltifatkar kelamlar havada uçuştu. Bizim içinde yaşadığımız ve hayhuy içinde farkına varamadığımız hoşlukların insanları nasıl etkilediğini gördük, gözlerimiz yaşardı, ağlamaklı olduk. Ortadan geçen kırk yıla karşın hâlâ o günü hatırlar ve İstanbul’da yaşamakta olduğumun farkına varmaya çalışırım.
“Beyaz Zambaklar Ülkesinde” isimli kitabın müellifi; Rus asıllı Grigori Petrov (1866-1925), ilahiyat eğitimi alır ve kiliseye katılarak papaz olur, ilerleyen vakit içinde karşıt fikirleri münasebetiyle kiliseden ihraç edilerek Rusya’dan sürgün edilir. Bu sırada yazdığı kitap 1910 yılında “Bataklıklar Ülkesi” ismiyle Rusça basılır. 1925 yılında kelam konusu kitap öğrencisi Dino Bojkov tarafından Bulgarcaya çevrilerek yayımlanır. Kısa mühlet içinde büyük ilgi toplayan kitap 1928 yılında Atatürk’ün talimatıyla Türkçeye çeviri edilir, bir eğitim ve kalkınma modeli olarak kullanılması için tüm okullarda okutulması istenir.
“Devlet sisteminin eski temelleri, halkların idaresindeki eski yol ve formüller vakitle eski güç ve manasını yitirerek, zayıf ve savunulamaz hâle gelir. ‘Yeni toplumlar beraberlerinde yeni müzikler getirir.’ Nesiller değişiyor. Yenileniyor. Beraberlerinde de yeni kavramlar, yeni istekler, yeni talepler getiriyorlar.” (s. 4). Bizim ülkemizde birebir ezaları yaşadı ve yaşamaya da devam ediyor. 1919 yılında başladığımız atılım, yeni müzikler söyleme isteği vakit zaman kesintiye uğradı. Kimi vakit bu kesintilere siyaset erbabı sebep oldu, kimi vakitse silahlı güçler… Kendilerince geçerli sebepler uydurdular! Sanırım hepimizin gözünden kaçan yahut görmezden geldiğimiz bir gerçek var o da, ülkemizin nüfus yapısının Finlandiya kadar homojen olmamasıdır. Her tıp inancın, her çeşit mensubiyetin bulunduğu ülkemizde birtakım atılımları yapmak çok güç, çoğunluk rahatının bozulmasını, ağır bir çalışma içine girilmesini istemiyor. İstiyor ki bütün atılımlar kendi kendine olsun, onun alıştığı tertip bozulmasın…
“Devletlerin gücü ve zayıflığı, ulusların refahı yahut çürümesi yalnızca yöneticilerin yetkinliğine yahut yetersizliğine bağlı değildir. Yöneticiler ne olursa olsun, düzgün ya da berbat, kahraman ya da zalim her vakit halklarının yansımasıdır. Bunlar halkın ruhunun bir kopyası, kitlelerin üretimidir. Bu nedenle uzun vakit evvel her ulusun hak ettiği hükûmete ve yöneticilere sahip olduğu söylenmiştir.” (s. 6). Her ne kadar Petrov, bu cümleyi bir periyot yaşamakta olduğu Çarlık Rusya’sı için söylemiş olsa da dünyanın var oluşundan itibaren varlığını sürdüren çabucak her toplum için bu tespit geçerlidir ve geçerli olmaya devam edecektir.
“Finliler, 1917 Ekim Devrimi’ne kadar hiçbir vakit bağımsız bir devlet tecrübesine sahip olmadılar, hiçbir vakit kendi büyük halk kahramanları olmadı. Sahip oldukları yüksek kültür kendi başarılarıdır.” (s. 10)
Bizim coğrafyamızda ise bin yıllardır bunun büsbütün aksisi olmaktadır. Gerek inanç gerekse özgürlük açısından çabucak her periyot bir kahramana muhtaçlık duyulmuştur. Toplumumuzda var olan kimi atasözleri; “Gelen ağam, giden paşam”, “Gemisini kurtaran kaptan” bunun en hoş örneğidir. Her vakit için bir kurtarıcıya muhtaçlık duyarız. Hayatta kalmanın tek yolunun çalışmak olduğu inancına sahip bir ülke ile her vakit sığınacak kişi arayan bir toplumun ferdi olmak ortasında büyük fark bulunmaktadır. Beyaz Zambaklar Ülkesi bizlere örnek olabilir mi? Sanırım bunun için öncelikle çalışmanın bir fazilet olduğu hissinin toplumca kabul görmesi sağlanmalıdır. Rastgele bir kimseye ve devlete muhtaç olmadan yaşantımızı en hoş biçimde sürdürmek için, bu beklentimizi karşılayacak çalışma isteğine sahip olmak gerekiyor.
“İnsanlara doğruluk, tertip ve disiplin öğretin. Onlara vicdanlı olmayı, sevmeyi ve sisteme hürmet duymayı öğretin. Hem kendisinin hem de öteki insanların haklarına hürmet duymayı da. İnsanlara kendiniz örnek olun.” (s. 13)
“Bugün, Birleşmiş Milletler Finlandiya eğitim sistemini dünyanın en düzgünlerinden biri olarak niteliyor. Ülkede okuryazarlık oranı yüzde yüz. Kişi başı gayrisafi yurtiçi hasıla Avrupa’nın birincileri ortasında. Finlandiya, endüstriyel ve laboratuvar ekipmanlarında, bağlantı teknolojisinde dünya önderlerinden biri. Yüksek ömür standardına sahip bu küçük ülkenin ‘kuruluş’ öyküsünden alınacak çok ders var hâlâ.” (s. vii)
Altmış yılı aşkın müddet sonra tekrar okuduğum “Beyaz Zambaklar Ülkesinde” isimli kitaptan alınacak çok ders olduğu anlaşılıyor. Özgürlük ve çağdaş ömür düzeyine ulaşmak için diğerlerini suçlamak yerine kendimize, “Ben ülkeme nasıl katkı da bulundum yahut bulunabilirim?” diye sormamız gerekiyor. Şayet vicdanlı olmayı, insanları sevmeyi, onlara hürmet duymayı ve çalışmayı çocuk yaşta edinilen bir alışkanlık hâline getirebilirsek sanırım epey yol kat etmiş olacağız.
Grigori Petrov, (Çev. Ayser Ali), Beyaz Zambaklar Ülkesinde, İstanbul, 2021.
